Dotychczasowe metody wykorzystywały pracochłonne i czasochłonne pomiary lasu w terenie. W projekcie powiązano informacje o Puszczy Białowieskiej zebrane z samolotu i satelity z danymi zebranymi z powierzchni ziemi. Dzięki opracowanej metodzie obserwacji Puszczy Białowieskiej możliwa stała się jej dokładna obserwacja w sposób szybki i bezinwazyjny. W latach 2015-2019 pozyskano precyzyjne dane, które pokazują jaki jest i jak zmienia się najcenniejszy w Europie las, podobny do tych jakie istniały przed obecnością człowieka na Ziemi.
Konferencję otworzył Kierownik Projektu LIFE+ ForBioSensing, dr hab. Krzysztof Stereńczak, który przywitał zaproszonych gości oraz podkreślił znaczenie Projektu ForBioSensing w kontekście monitorowania oraz zarządzania Puszczą Białowieską.
Temat zasobów drzewnych Puszczy Białowieskiej w latach 2015–2019 – stan i dynamika poruszył Profesor Katedry Urządzania Lasu, Dendrometrii i Ekonomiki Leśnictwa SGGW.
W projekcie ForBioSensing stan i dynamikę zasobów drzewnych po raz pierwszy określono dla całego terenu polskiej części Puszczy Białowieskiej, posługując się jednolitą metodyką zbierania danych źródłowych w poszczególnych częściach tego obiektu. Odniesienie się do wcześniejszego stanu lasu było możliwe tylko w przypadku Rezerwatu Ścisłego Białowieskiego Parku Narodowego, a i to z pewnymi ograniczeniami.
Z powodu nie przewidywanego wcześniej zbiegu okoliczności, czteroletni okres badań prowadzonych w latach 2015-2019 pokrył się z intensywnymi zmianami zachodzącymi w drzewostanach Puszczy Białowieskiej. Najważniejszym zjawiskiem było zamieranie świerka, które prowadziło do znacznych zaburzeń struktury drzewostanów.
W okresie 2015-2019 miąższość drzew, które zamarły, wyniosła 4,173 miliona m3 z czego 2,750 miliona m3 (66%) przypadło na świerk.
Ogólnie - w całej Puszczy zasobność drzewostanów zmniejszyła się, choć w RS w najmniejszym stopniu (wśród analizowanych jednostek interpretacyjnych). Zamieranie świerka i jesionu, a w mniejszym stopniu różnice śmiertelności i przyrostu pozostałych gatunków drzew, wpływały na zmianę składu gatunkowego drzewostanów Puszczy Białowieskiej.
We wszystkich jednostkach interpretacyjnych w podroście niskim i wysokim najliczniejszy był grab. Jednak nową sytuacją była dominacja klonu w warstwie nalotu. Młode drzewa były często uszkadzane przez roślinożerne ssaki kopytne. Średnio około 40% drzew klasy wysokości h=0,3-1,3 m było zgryzionych w ciągu jednego roku, a w największym stopniu wiązy, graby, jesiony i klony.
Historię drzewostanów Puszczy Białowieskiej na podstawie danych dendrochronologicznych przybliżyła nam dr inż. Ewa Zin, specjalista ds. badań dendroekologicznych w projekcie LIFE+ ForBioSensing.
Badania przeprowadzone w ramach projektu ForBioSensing bez wątpienia istotnie zwiększyły ilość istniejących dendrochronologicznych danych empirycznych pochodzących z Puszczy Białowieskiej. Według naszej wiedzy jest to największy jak dotąd materiał dendrochronologiczny zebrany na tym terenie.
Rekonstrukcja długoterminowej dynamiki wybranych drzewostanów, jak również stworzone chronologie wzorcowe szerokości słojów i lat wskaźnikowych głównych gatunków drzew, przyczyniają się istotnie zarówno do poszerzenia stanu posiadanej wiedzy na temat historii i rozwoju lasów tego obszaru, w tym ich reakcji na zmieniające się warunki klimatyczne, jak również do lepszego poznania mechanizmów kształtujących dynamikę odnowienia poszczególnych gatunków drzew na różnych siedliskach.
Skład gatunkowy drzewostanów Puszczy Białowieskiej podlega ciągłej dynamice, widocznej w danych empirycznych o różnej skali czasowej (kilkudziesięciu, kilkuset, kilku tysięcy lat). Główne zmiany w ostatnich 100 latach:
- spadek udziału gatunków światłożądnych,
- wzrost udziału gatunków cienioznośnych,
- dynamika świerka (również wiązu i jesionu),
- ekspansja grabu.
Cele szczegółowe analiz dendrochronologicznych w projekcie ForBioSensing:
- dendrochronologiczna rekonstrukcja historii rozwoju i długoterminowej dynamiki wybranych drzewostanów,
- chronologie wzorcowe szerokości słojów i lat wskaźnikowych głównych gatunków drzew Puszczy Białowieskiej.
Możliwości zastosowania teledetekcji w monitorowaniu dynamiki drzewostanów Puszczy Białowieskiej to temat, który został omówiony przez dr hab. Krzysztofa Stereńczaka, prof. IBL Kierownika Projektu ForBioSensing.
Monitorowanie dynamiki lasu:
- Dostarcza nowej wiedzy;
- Umożliwia prowadzenie zrównoważonej gospodarki leśnej i czynnej ochrony lasów;
- Ocenia działania podjęte w kompleksach leśnych;
- Umożliwia predykcję zmian;
- Jest/powinno być podstawą wszelkich działań;
- Powinno mieć charakter ciągły.
Zastosowanie narzędzi teledetekcyjnych - nowe możliwości:
- pozyskanie informacji dla dużego obszaru jednocześnie,
- pozyskanie ciągłej przestrzennie informacji dla całego obszaru badań,
- pozyskanie informacji dla obszarów trudno dostępnych i niedostępnych.
Połączenie danych teledetekcyjnych i fotogrametrycznych (np. LIDAR, zdjęcia satelitarne itp.) z pomiarami naziemnymi oferuje możliwość kompleksowego ujęcia dynamiki drzewostanów (lub homogenicznych fragmentów lasu) tego cennego przyrodniczo obiektu leśnego.
Rozpoznanie zmian struktury i składu gatunkowego, zachodzących w lasach Puszczy Białowieskiej pozwala na zidentyfikowanie czynników warunkujących te procesy, ich dynamiki oraz wdrażanie odpowiednich przedsięwzięć ochronnych do działań praktycznych Parku i Nadleśnictw.
EFEKTY PROJEKTU LIFE+ ForBioSensing
Nikt wcześniej nie monitorował lasów całej Puszczy Białowieskiej położonej w granicach Polski, jest to pierwsze tego typu przedsięwzięcie. Dostęp do jednolitych i obiektywnych danych prezentujących stan drzewostanów polskiej części Puszczy Białowieskiej.
Opracowana metoda monitoringu obszarów leśnych w wykorzystaniem zintegrowanych danych naziemnych i teledetekcyjnych, gotowa do wykorzystania na innych obszarach leśnych całej Europy.
Opracowano praktycznie bezinwazyjnej metody monitoringu dużych, cennych przyrodniczo obszarów leśnych, którą można zastosować w całej Europie. Dzięki takim metodom będziemy mogli monitować las szybko i niedrogo, po to aby sprawdzić jak się zmienia, np w następstwie dostosowywania się do zmian klimatu.
Zaprojektowany system monitoringu stanu i zmian drzewostanów polskiej części Puszczy Białowieskiej.
Zwiększona świadomość społeczna o stanie oraz zmianach zachodzących w drzewostanach Puszczy Białowieskiej.
CELE PROJEKTU
Pozyskanie wiedzy - jakie są i jak zmieniają się drzewostany w polskiej części Puszczy Białowieskiej.
Potwierdzenie, że innowacyjne monitorowanie cennych obszarów leśnych jest możliwe.
Połączenie najnowocześniejszych metod teledetekcyjnych z tymi tradycyjnymi – naziemnymi w celu opracowania sposobu obserwacji cennych obszarów leśnych, który będzie można zastosować w innych miejscach w Europie.
Monitorowanie cennego przyrodniczo terenu.
W projekcie wykonano monitoring drzewostanów na całym obszarze polskiej części Puszczy Białowieskiej. Nikt wcześniej nie próbował monitorować całej Puszczy, zarówno tej zarządzanej przez Park Narodowy, jak i Lasy Państwowe, obszarów objętych różnymi sposobami ochrony i tych na których prowadzi się gospodarkę leśną.
PRODUKTY
Stworzenie sieci ponad 1000 naziemnych powierzchni umożliwiających monitoring drzewostanów na obszarze polskiej części Puszczy Białowieskiej.
Aktualne, jednolite dla całego obszaru dane i mapy zawierające kilkuletnie pomiary i obserwacje kilkudziesięciu cech drzew i drzewostanów dla monitorowanych drzewostanów Puszczy Białowieskiej.
Kompleksowa analiza drzewostanów Puszczy Białowieskiej.
Szczegółowe analizy i mapy prezentujące informacje o zmianach zachodzących w drzewostanach Puszczy Białowieskiej.
Stworzenie chronologii wzorcowej szerokości słojów i lat wskaźnikowych dla wybranych gatunków drzew Puszczy Białowieskiej.
Zagęszczona sieć stacji meteorologicznych - informacja o stanie kilkunastu parametrów pogodowych w Puszczy Białowieskiej.
CIEKAWOSTKI
Pracownicy projektu mieli przyjemność obserwować i mierzyć kilkadziesiąt tysięcy drzew, a wśród nich również te najwyższe. Czyli prawdziwe puszczańskie giganty, jedne z najwyższych drzew w Europie. Najwyższym zmierzonym w projekcie drzewem jest świerk, który ma wysokość prawie 51 m, a drzewo to żyje i nadal rośnie.
Najgrubszym zmierzonym w projekcie drzewem był dąb szypułkowy o obwodzie ponad 600 cm.
Gatunkami o najwyższym zarejestrowanym wieku okazały się dąb szypułkowy (Quercus robur) i sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), dla których odnotowano występowanie osobników ok. 400-letnich.
Skanowanie laserowe, zarówno z pułapu naziemnego, jak i lotniczego, pozwoliło na uzyskanie informacji o drzewostanach w trójwymiarowej „chmurze punktów”. Technologia umożliwiła precyzyjne wyznaczanie parametrów poszczególnych drzew, co przełożyło się na możliwość dokładnego szacowania liczby drzew, ich miąższości, a także aktualnej kondycji zdrowotnej drzewostanów Puszczy Białowieskiej.
Dane z lotniczego skanowania laserowego zgromadzone w ramach projektu, zapisały obraz drzewostanów Puszczy Białowieskiej w postaci modeli 3D dla następnych pokoleń, umożliwiając analizę ich zmian nawet za kilkaset lat.
Po 7 latach projektu specjaliści opublikowali dane, które wskazują, że największe znaczenie w budowaniu drzewostanów na powierzchniach monitoringowych miały: olsza, sosna, dąb i świerk. Na ponad 75% powierzchni badawczych wymienione gatunki były tzw. panującymi w górnej warstwie drzewostanu.
W warstwie najmłodszych drzewek, na ponad 40% wszystkich powierzchni badawczych dominował grab. Dużą rolę, choć zdecydowanie mniejszą, w tej warstwie odnotowano w przypadku świerka. Przewaga świerka w odnowieniu zaznaczyła się na 125 powierzchniach badawczych, czyli na prawie 20%. Niekiedy dominowały w odnowieniu: klon (blisko 100 powierzchni) oraz olsza (65 powierzchni).
WYKORZYSTANIE PRODUKTÓW PROJEKTU
Precyzyjne dane o różnych elementach Puszczy Białowieskiej są bardzo przydatne, nie tylko dla naukowców. Wiele instytucji zarządzających Puszczą Białowieską, potrzebuje precyzyjnych danych pochodzących z monitoringu takiego obiektu.
Dane z monitoringu Puszczy Białowieskiej wykorzystano jeszcze w trakcie trwania projektu w blisko 80-ciu różnorakich zastosowaniach.
Poza aspektem praktycznym, jakim jest monitoring Puszczy, ważny był również efekt edukacyjny i poznawczy projektu realizowany między innymi poprzez publikowanie prac naukowych i popularnonaukowych (około 40 w okresie realizacji projektu).
Zwiększenie świadomości społecznej o stanie oraz zmianach zachodzących w Puszczy Białowieskiej - wykorzystanie zróżnicowanych metod komunikacji w latach 2014-2022, pozwoliło dotrzeć z taką informacją do blisko 5 milionów odbiorców.
Więcej informacji o projekcie LIFE+ForBioSensing, Puszczy Białowieskiej, programie LIFE oraz instytucjach finansujących przedsięwzięcie, można znaleźć na stronie internetowej projektu: www.forbiosensing.pl oraz kontach social media.
