Niebywałe odkrycie na strychu cerkwi

Niesamowite odkrycie historyków sztuki

Odkrycia dokonano podczas standardowej dokumentacji zabytków podlaskich. Eksperci szybko zorientowali się, że mają do czynienia z wyjątkowym dziełem.

Pracownicy Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk: dr hab. prof. IS PAN Zbigniew Michalczyk, Piotr Jamski i Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, odnaleźli na strychu cerkwi św. Jana Teologa w Nowoberezowie duże fragmenty ikonostasu z XVII w.

- Odkrycia dokonaliśmy w trakcie rutynowych prac związanych z grantem, który prowadzimy na terenie powiatu hajnowskiego. Mowa o siedemnastu dużych fragmentach ikonostasu, który stanowi przynajmniej połowę całej ogromnej struktury ikonostasu o szerokości mniej więcej 8 metrów. Mamy kilkanaście ikon, zachowanych w różnym stopniu, bo jest to obiekt, który przeleżał na strychu trudno powiedzieć ile lat - mówi nam Jan Nowicki z zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce.

Niemal wszystkie obiekty tego rodzaju z XVII i XVIII w. w zaborze rosyjskim zostały zniszczone w XIX w. lub uległy zagładzie w ubiegłym stuleciu. Ikonostas ten jest zatem najstarszy na Podlasiu i nie ma dla niego analogii również na dawnych ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego w granicach dzisiejszej Białorusi i Litwy. Zestawienie odnalezionych fragmentów z archiwaliami pozwoliło na opracowanie rekonstrukcji niemal całej struktury. 

Fragmenty zabytkowego ikonostasu potrzebują renowacji

- Z perspektywy historyka wygląda to tak, że mamy do czynienia z bardzo rzadkim przykładem ikonostasu z XVII wieku. To niespotykany eksponat, jest dla nas bardzo ważny, ponieważ sposób malowania ikon, które są w tym ikonostasie, koresponduje z supraskim ikonostasem, z ikonami: proroka Arona i Św. Michała Archanioła, które przetrwały w cerkwi w Topilcu, związanej z klasztorem supraskim. To odkrycie ma oddziaływanie nie tylko na Polskę, ale też na Białoruś, Litwę i na te tereny północne związane z Wielkim Księstwem Litewskim, ponieważ z tego okresu właściwie nie ma tak dobrze zachowanych zabytków - mówi w rozmowie z naszym portalem burmistrz Supraśla Radosław Dobrowolski.

- Te malarstwo jest połączeniem sztuki cerkiewnej, wizerunki trzymają się kanonu cerkwi greckiej, bizantyjskiej. Jednocześnie sposób malowania i przedstawiania postaci jest już zachodni, to jest takie połączenie tradycji prawosławnej z łacińską, rzymsko-katolicką - dodaje burmistrz.

Ikonostas ma szansę trafić do Muzeum Ikon w Supraślu?

Toczą się rozmowy, są pierwsze propozycje, żeby ten zabytkowy obiekt był poddany renowacji. Są plany, aby rozbudować Muzeum Ikon za środki unijne i jest szansa, by stworzyć tam miejsce ekspozycji. Jak dodaje burmistrz, Muzeum Ikon jest najlepszym obiektem, nie mamy takiego innego w regionie. Dzięki temu będzie można porównać ten ikonostas z fragmentami ikonostasu z Supraśla, wspomnianymi ikonami proroka Arona i Św. Michała Archanioła.

- Warto byłoby te odkrycie wyeksponować, aby ludzie byli dumni z Nowoberezowa i okolic Hajnówki, że taki skarb tam u siebie mieli. Jest to na tyle ważne odkrycie, że ten obiekt powinien być w klimatyzowanych pomieszczeniach, poddany renowacji, ponieważ niektóre elementy podobrazia po prostu się kruszą i to trzeba zabezpieczyć, i umieścić w odpowiednim, dobrze zabezpieczonym miejscu - dodaje.

Fragmenty zabytkowego ikonostasu na razie nie będą udostępniane szerszej publiczności. Ich dalsze losy będą zależeć m.in. od decyzji władz cerkwi, w której odnaleziono fragmenty dzieła.

 Tajemnicze spojrzenie Archanioła Michała zwiastuje artykuł o największym od dekad odkryciu zespołu Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce – fragmentach siedemnastowiecznego ikonostasu [fot. Instytut Sztuki PAN/Facebook]

Z fotograficzną dokumentacją badaczy i ich pierwszymi wnioskami można zapoznać się w publikacji Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk.