„Wyśniona historia kina na Podlasiu” to wystawa inscenizowanych zdjęć, przypominających najważniejsze momenty w przedwojennej historii podlaskiej kinematografii. Cel wystawy to przybliżenie związanych z Białymstokiem i Podlasiem postaci, które wywarły niebagatelny wpływ na rozwój X muzy w Polsce i na świecie – w przeszłości i obecnie. Zdecydowanie za mało i zbyt rzadko się dziś podkreśla, jak ważną i wartościową sztuką jest film i jak wielu twórców z Podlasia od dekad aktywnie współtworzy jego historię.
Brak zachowanych archiwalnych zdjęć lub zdjęć dobrej jakości spowodował zainteresowanie autorów projektu fotografią inscenizowaną, pozwalającą na nowo odkryć wczesny etap historii podlaskiego kina. Aby wzmocnić efekt wystawy, wykorzystali oni zjawisko synergii – do wcielenia się w role legendarnych postaci zaprosili osoby związane z filmem, a wywodzące się z Białegostoku i Podlasia. To twórcy rozpoznawani na arenie międzynarodowej, ale też artyści mniej znani, działający częściej w przestrzeni kina niezależnego.
Kogo zobaczymy na zdjęciach?
* aktorka Magdalena Warzecha wcieliła się w Minę Bern, urodzoną w 1911 roku w Bielsku Podlaskim polsko-amerykańską aktorkę teatralną i filmową oraz śpiewaczkę żydowskiego pochodzenia
* aktor Adam Woronowicz to Charlie Chaplin piszący list do Dzigi Wiertowa po premierze jego filmu „Entuzjazm Donbasu”
* aktorka Monika Buchowiec wcieliła się w Miriam Kressin, urodzoną w 1910 roku w Białymstoku polsko-amerykańską aktorkę teatralną i filmową żydowskiego pochodzenia, okrzykniętą Pierwszą Damą Teatru Jidysz
* aktorzy Paweł Chomczyk i Dagmara Sowa to Juliusz Adler w tańcu z Polą Negri. Juliusz Adler, polski aktor żydowskiego pochodzenia, urodził się w 1880 roku w Białymstoku i zasłynął głównie z ról w przedwojennych żydowskich filmach i sztukach teatralnych w języku jidysz. Po emigracji do Stanów Zjednoczonych zagrał w kilku hollywoodzkich produkcjach.
* reżyserka filmów animowanych Ewa Borysewicz to Esther Gorintin, francuska aktorka urodzona w 1913 roku w Sokółce, w żydowskiej rodzinie. Esther zadebiutowała w filmie w wieku 85 lat!
* reżyser Piotr Dylewski wcielił się w Israela Beckera, urodzonego w 1917 roku w Białymstoku aktora teatralnego i filmowego, reżysera, scenarzystę i malarza
* aktorka Julia Sacharczuk to aktorka i artystka kabaretowa Hanna Bielicka. Bielicka po I wojnie światowej zamieszkała w Łomży, gdzie ukończyła żeńskie gimnazjum im. Marii Konopnickiej i gdzie mieszkała przez prawie całe dwudziestolecie międzywojenne. Przez całe życie była silnie związana z miastem i jego środowiskiem kulturalnym
* aktor Paweł Małaszyński to Piotr Lebiedziński, urodzony w 1860 roku w Sokółce pionier światowej i polskiej kinematografii (i polskiego przemysłu fotochemicznego), inżynier, chemik, przedsiębiorca, wynalazca i konstruktor
* niezależny filmowiec Wojciech Koronkiewicz wcielił się w pochodzącego ze Lwowa Józefa Blicharskiego, fotografa, wynalazcę, malarza i pedagoga, który w 1920 roku przyjechał do Białegostoku, gdzie zaprojektował i zbudował jeden z pierwszych w Polsce aparatów kinematograficznych
* didżej Jędrzej "Dtekk" Dondziło to taper grający do filmów w białostockim kinie Modern, które powstało jeszcze w czasach cara i było bardzo nowoczesne
* aktorzy Sylwia Janowicz-Dobrowolska i Ryszard Doliński oraz wykładowca i tłumacz Piotr Doliński jako Froma, Mosze i Benjamin Wajnsztadt - właściciele słynnego kina Apollo, które istniało przed wojną w Białymstoku
* filmowiec, fotograf i artysta wizualny Kobas Laksa w roli Kapitana Legionów Michała Łazowskiego, postaci z filmu "Mogiła nieznanego żołnierza" (1927 r.), w którym po raz pierwszy na ekranie pokazano Białystok
* reżyser i artysta wideo Maciej Szupica wcielił się w Lechosława Marszałka, urodzonego w 1922 roku w Suwałkach reżysera i scenarzystę filmów animowanych, twórcę kultowego "Reksia"
* Kostek Szupica (syn Maćka), to mały Andrzej Wajda. Ten jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów, nagrodzony m.in. Oscarem, Złotym Niedźwiedziem, Cezarem i Złotym Lwem urodził się w 1926 roku w Suwałkach i tam spędził wczesne dzieciństwo
* wokalistka i reżyserka teledysków Joanna Zubrycka / Miss God jako Wiera Gran, urodzona przypuszczalnie w Białymstoku w 1916 roku polska piosenkarka, aktorka kabaretowa i filmowa pochodzenia żydowskiego
* filmowcy niezależni Marek Włodzimirow, Irek Prokopiuk i Paweł Nazaruk (ex Grupa Dracha) jako słynni bracia Kaufman: Denis (reżyser Dziga Wiertow), Boris (operator filmowy, zdobywca Oscara i Złotego Globu) i Michaił (operator filmowy i fotograf)
* filmowiec, twórca animacji i wideoklipów Krzysztof Kiziewicz w roli Michaiła Kaufmana, urodzonego w 1897 roku w Białymstoku operatora filmowego i fotografa, w swoich pracach wyróżniającego się wieloma innowacyjnymi technikami
* aktorka Paula Gogol jako Nora Ney, wielka gwiazda przedwojennego kina, urodzona w 1906 roku we wsi Sielachowskie (lub w Wasilkowie), w Białymstoku spędziła młodość i stąd wyruszyła na podbój stolicy
* reżyser, satyryk i aktor kabaretowy Krzysztof Szubzda wcielił się w Antoniego Różyckiego, urodzonego w 1885 roku w Augustowie aktora teatralnego i filmowego. Antoni Różycki należał do grona najsłynniejszych amantów, "pierwszych kochanków" i "salonowych lwów" polskiej sceny
* niezależny filmowiec, historyk i dziennikarz Tomasz Wiśniewski oraz zawodnicy z klubu Strzelec Białystok Choroszcz – Retro Liga. W 1924 roku właściciele białostockiego kina Modern wynajęli operatora, aby sfilmował wyczyny białostockich futbolistów w meczu przeciwko Makabi Brno.
Do realizacji projektu wykorzystano archaiczny już dziś proces tworzenia fotografii – zdjęcia w technice mokrego kolodionu wykonał białostocki fotograf Andrzej Górski.
Technika mokrego kolodionu pojawiła się w fotografii już w latach 50. XIX wieku i szybko została wyparta przez kolejne, nowsze techniki. Jak mówi Górski: „Niejednokrotnie czułem się nieporadnie trzymając w dłoni szklaną płytę. Pewnie gdybym zdjęcia wykonywał sto lat temu, zostałbym wyśmiany, że posługuję się procesem z lamusa. Teraz jest odwrotnie. Mam wrażenie, że mój ciężki aparat budzi zaufanie modeli”.
Pytany o niedoskonałości widoczne na zdjęciach, tłumaczy: „Są zapisem wszystkiego, co towarzyszyło sesji: temperatury powietrza, wilgotności, lepkości kolodionu. Oczywiście są też sumą popełnionych błędów, a to wynikających ze stresu – bo kończy się czas portretowanego, a to ze zmęczenia – bo wcześniej trzeba było rozstawić ekwipunek, którego waga czasami przekraczała sto kilogramów…”.
Wystawę "wyśnili" sobie członkowie Kolektywu Kaufman Bros & Sista: Tomasz Adamski (filmoznawca z Uniwersytetu w Białymstoku, niezależny filmowiec) i Maciej Rant (pomysłodawca akcji Filmowe Podlasie Atakuje! i festiwalu ŻUBROFFKA, niezależny filmowiec). Na szklane płytki przeniósł ją Andrzej Górski, fotograf i rekonstruktor XIX-wiecznej fotografii.
Inspirując się setkami zdjęć, szperając w życiorysach oraz korzystając z energii i temperamentów współczesnych modeli, postarali się zwizualizować świat utracony – spalony w wojennej pożodze lub zwyczajnie zapomniany. Dzięki swojemu projektowi w pewnym sensie przywracają go do życia: „Mamy wrażenie, że nasza wystawa to tylko część czegoś większego, że istnieje w historii podlaskiego kina dużo więcej zapomnianych wydarzeń i osób. Mamy nadzieję, że uda nam się w przyszłości natrafić na ich ślady. Na pewno nie przestaniemy śnić!”.
Wystawa jest wstępem do książki „Białystok i Podlasie na ekranie. Historia filmu na Podlasiu”, nad którą pracują Tomasz Adamski i Maciej Rant.
Wystawa czynna do 21 września 2021 w godz. 14:00-21:00
