Skąd się bierze anemia? 

Niedokrwistość, czyli anemia, to stan, w którym w organizmie pojawia się niedobór czerwonych krwinek lub hemoglobina, białko przenoszące tlen, jest nieprawidłowa albo występuje w zbyt małej ilości. Powoduje to zmniejszenie zdolności krwi do przenoszenia tlenu, co może prowadzić do różnych objawów, takich jak zmęczenie, osłabienie, duszność, zawroty głowy, a w ciężkich przypadkach nawet do niewydolności serca. Jak diagnozuje się niedokrwistość i co trzeba wiedzieć o tej chorobie?

Czym jest anemia i jak się ją klasyfikuje? 

Istnieje wiele rodzajów niedokrwistości a każdy z nich ma inne przyczyny i objawy. Do najczęstszych rodzajów anemii należą:
    • niedokrwistość z niedoboru żelaza - jest to najczęstszy rodzaj anemii, spowodowany niedoborem żelaza w organizmie. Żelazo jest niezbędne do produkcji hemoglobiny, a jego niedobór może prowadzić do zmniejszenia liczby czerwonych krwinek.
    • niedokrwistość megaloblastyczna - ten typ anemii jest spowodowany niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego, które są niezbędne do prawidłowego dojrzewania czerwonych krwinek.
    • niedokrwistość hemolityczna - stan ten jest wynikiem przedwczesnego niszczenia czerwonych krwinek.
    • niedokrwistość aplastyczna - to schorzenie jest spowodowane uszkodzeniem szpiku kostnego, który jest odpowiedzialny za produkcję erytrocytów.

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) anemia dotyka ponad 1,6 mld ludzi na całym świecie, co stanowi prawie 1/4 populacji. Szacuje się, że występuje u 47% dzieci poniżej 5 roku życia. Problem ten jest szczególnie dotkliwy w krajach rozwijających się, gdzie nieodpowiednia dieta jest główną przyczyną anemii. 
W samej Polsce, badania z 2018 roku wskazują, że 25% kobiet w wieku rozrodczym cierpi na anemię, w populacji ciężarnych ten wynik był nieco wyższy, około 26%. Niedokrwistość stwierdzono także u około 1/4 polskich dzieci w wieku przedszkolnym. Anemia jest też częstym problemem u osób starszych, u których może być spowodowana niedoborem witaminy B12 lub chorobami przewlekłymi. 

Jak diagnozuje się anemię?

Rozpoznanie anemii jest zazwyczaj stawiane na podstawie wyników badań krwi, takich jak morfologia krwi obwodowej, stężenie żelaza, ferrytyny, witaminy B12 i kwasu foliowego. W morfologii krwi ocenia się liczbę erytrocytów - zbyt niskie świadczą właśnie o niedokrwistości, natomiast podwyższone erytrocyty oznaczają nadkrwistość. Istotne jest także stężenie hemoglobiny, wartość hematokrytu (stosunek objętości erytrocytów do objętości pełnej krwi) oraz wskaźniki czerwonokrwinkowe (MCV, MCH, MCHC).
    • MCV (ang. mean corpuscular volume) to średnia objętość krwinki czerwonej.
    • MCH (ang. mean corpuscular hemoglobin) to średnia masa hemoglobiny w krwince czerwonej.
    • MCHC (ang. mean corpuscular hemoglobin concentration) to średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej.

Wskaźniki te pozwalają na różnicowanie anemii mikrocytarnych (MCV < 80 fl), normocytarnych (MCV 80-100 fl) i makrocytarnych (MCV > 100 fl). Specjalista może zlecić również inne badania diagnostyczne, np. badania obrazowe jamy brzusznej, badania endoskopowe górnego i dolnego odcinka przewodu pokarmowego, biopsję szpiku kostnego, czy badania genetyczne. Wybór odpowiedniej metody diagnostycznej zależy od rodzaju anemii, podejrzewanej przyczyny oraz stanu zdrowia pacjenta.

Przyczyny i czynniki ryzyka anemii

Do najczęstszych przyczyn anemii należą:

    • niedobór żelaza - spowodowany zwykle niedostateczną podażą w diecie, zaburzeniami wchłaniania lub utratą krwi (np. w wyniku krwawień miesiączkowych lub krwawienia z przewodu pokarmowego).
    • niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego - również wynikający z niedostatecznej podaży w diecie, a także z zaburzeń wchłaniania lub stosowania niektórych leków.
    • choroby przewlekłe - takie jak choroby nerek, choroby wątroby, choroby autoimmunologiczne, nowotwory.
    • choroby szpiku kostnego - niedokrwistość aplastyczna lub białaczka.
    • zaburzenia genetyczne - takie jak anemia sierpowata lub talasemia.

Do czynników ryzyka rozwoju anemii należą:

    • płeć żeńska - kobiety są bardziej narażone na anemię z powodu utraty krwi podczas miesiączki.
    • ciąża - w czasie ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta, co może prowadzić do niedoboru i anemii.
    • niewłaściwa dieta - uboga w żelazo, witaminę B12 lub kwas foliowy.
    • choroby przewlekłe - np. nowotworowe.
    • zaburzenia wchłaniania - np. w przebiegu celiakii lub choroby Leśniowskiego-Crohna.
    • stosowanie niektórych leków - np. niesteroidowych leków przeciwzapalnych lub metotreksatu.

Objawy i powikłania niedokrwistości

Objawy anemii zależą od jej rodzaju, przyczyny i nasilenia. Do najczęstszych symptomów należy zmęczenie i osłabienie, a także bladość skóry i błon śluzowych. Może pojawić się również duszność, zawroty i bóle głowy, a także kołatanie serca. Anemii towarzyszy również łamliwość włosów i paznokci. Z niedokrwistością mogą też być związane zaburzenia koncentracji, a nawet depresja.

W przypadku braku leczenia anemia może prowadzić do poważnych powikłań, wśród których można wymienić np. niewydolność i zaburzenia rytmu serca. Może dochodzić również do uszkodzenia nerek oraz wątroby. U kobiet ciężarnych niedokrwistość może być przyczyną poronienia lub przedwczesnego porodu. Anemia u dzieci jest czynnikiem wpływającym na opóźnienie rozwoju. 

Leczenie anemii

Sposób leczenia niedokrwistości zależy od jej rodzaju, przyczyny i nasilenia. Najczęściej stosuje się suplementację. W przypadku anemii z niedoboru żelaza podaje się preparaty zawierające ten pierwiastek. Suplementacja żelaza może być doustna lub dożylna, w zależności od nasilenia niedoboru i tolerancji leków doustnych. Natomiast w przypadku anemii megaloblastycznej stosuje się suplementację witaminy B12 lub kwasu foliowego. Suplementacja witaminy B12 może być doustna, domięśniowa lub dożylna, natomiast kwas foliowy zazwyczaj podaje się doustnie.

W terapii anemii duże znaczenie może mieć także leczenie choroby podstawowej - w przypadku niedokrwistości spowodowanej chorobą przewlekłą.  Taka procedura może obejmować farmakoterapię, zabiegi chirurgiczne lub inne metody terapeutyczne.

W niektórych typach niedokrwistości, np. towarzyszących przewlekłej chorobie nerek, stosuje się leki stymulujące produkcję czerwonych krwinek, czyli erytropoezę. W specyficznych rodzajach anemii, np. w niedokrwistości hemolitycznej, wykorzystuje się inne metody leczenia, takie jak kortykosteroidy, immunoglobuliny lub splenektomia. Natomiast w ciężkich przypadkach anemii, gdy poziom hemoglobiny jest bardzo niski lub gdy występują objawy zagrożenia życia, stosuje się przetaczanie krwi.

Anemia to częsty problem zdrowotny, który może prowadzić do poważnych powikłań, jeśli nie jest odpowiednio leczony. Dlatego bardzo ważne jest, aby w przypadku wystąpienia niepokojących objawów skonsultować się z lekarzem i wykonać badania krwi, warto je także robić profilaktycznie. 
Leczenie anemii jest zazwyczaj proste i skuteczne – polega głównie na wyrównaniu niedoborów pokarmowych. Jego wczesne wdrożenie pozwala uniknąć dokuczliwych powikłań. Należy także pamiętać, że anemia nie musi występować jako samodzielne schorzenie, a może być objawem poważnej choroby podstawowej, dlatego ważne jest, aby w przypadku jej rozpoznania ustalić przyczynę i podjąć odpowiednią terapię.

Bibliografia
    1. Dudkowiak R, Poniewierka E. Niedokrwistość w nieswoistych chorobach zapalnych jelit - etiopatogeneza, diagnostyka i leczenie. Pediatria i Medycyna Rodzinna 2019;15(2):109-115.
    2. Kopeć I. Problemy hematologiczne w okresie ciąży. Hematologia 2016;7(4):295-302.
    3. Martula E, Morak-Młodawska B, Jeleń M. Mały, a wielki pierwiastek - żelazo i jego rola w życiu człowieka. Laboratorium 2023;1:51-56.
    4. Halczuk K, Karwowski BT. Witamina B12 - czy jest nam potrzebna? Farmacja Polska 2022;78(9):527-535.
    5. Samek G, Gogga P. Zapobieganie niedoborowi żelaza u osób stosujących dietę wegańską. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2022;28(1):33-39.
    6. Pietrzak A. Skuteczne leczenie żelazem - zasady postępowania w niedoborze izolowanym i przebiegającym z niedokrwistością. Lekarz POZ 2024;1:57-64.